Teoria przywiązania, sformułowana przez brytyjskiego psychiatrę i psychoanalityka Johna Bowlby’ego, stanowi model wyjaśniający, jak nasze wczesne doświadczenia z opiekunami wpływają na sposób budowania relacji w dorosłym życiu. Już od momentu narodzin kształtuje się w nas określony styl przywiązania, który później determinuje nasze podejście do bliskich osób, zdolność do tworzenia intymnych więzi oraz ogólne samopoczucie w relacjach. Zgłębimy fascynujący temat stylów przywiązania, ich wpływu na nasze życie i możliwości zmiany niekorzystnych wzorców z dzieciństwa.

Czym są style przywiązania?

Przywiązanie to nieodparta potrzeba bliskości z drugim człowiekiem, szczególnie w momentach życiowych trudności i stresu. Jest to również poziom zaufania i poczucia bezpieczeństwa, którego doświadczamy w bliskich relacjach. Zgodnie z koncepcją Bowlby’ego, zachowania przywiązania mają na celu osiągnięcie i utrzymanie fizycznej bliskości z obiektem przywiązania, który z jednej strony zmniejsza ryzyko zewnętrznych zagrożeń.

Bowlby definiował przywiązanie jako pierwotną więź emocjonalną, która kształtuje się między dzieckiem a jego głównym opiekunem. Ta więź staje się fundamentem dla przyszłych relacji interpersonalnych. W trakcie wczesnych interakcji z opiekunami, dzieci tworzą wewnętrzne modele operacyjne (internal working models), które stają się bazą przekonań o sobie (jako osobie wartej lub niewartej miłości) oraz o innych (jako osobach godnych zaufania lub nie).

Historia teorii przywiązania

Mary Ainsworth, współpracowniczka Bowlby’ego, która kontynuowała jego dzieło naukowe, przeprowadziła przełomowe badania znane jako „Sytuacja Obca” (Strange Situation). Na ich podstawie wyróżniła początkowo trzy style przywiązania: bezpieczny, unikający i lękowo-ambiwalentny. Później badacze dodali czwarty styl – zdezorganizowany, który łączy w sobie elementy lęku, unikania i nieprzewidywalności w relacjach.

Charakterystyka stylów przywiązania

Bezpieczny styl przywiązania

Bezpieczny styl przywiązania kształtuje się u dziecka, gdy główny opiekun / główna opiekunka jest osobą stabilną, zdolną do okazywania bliskości, jego / jej reakcje są przewidywalne, zauważa i właściwie odpowiada na potrzeby dziecka, dostarcza odpowiednią ilość stymulacji i wsparcia emocjonalnego.

Dziecko z bezpiecznym stylem przywiązania po krótkiej rozłące z opiekunem lub w sytuacji zagrożenia poszukuje z nim kontaktu, daje się pocieszyć i uspokoić, po czym wraca do zabawy. Czuje się bezpiecznie, gdy opiekun jest w pobliżu, co pozwala mu na eksplorowanie otoczenia.

W dorosłym życiu osoby z bezpiecznym stylem przywiązania charakteryzują się:

Łatwością nawiązywania bliskich więzi
Umiejętnością otwartego wyrażania uczuć
Dbaniem o własne granice
Pozytywnym obrazem siebie i innych
Wysokim, ale adekwatnym poczuciem własnej wartości

Stan Tatkin, twórca Psychobiologicznego Podejścia do Terapii Par, porównał osoby o bezpiecznym stylu przywiązania do **KOTWICY**, ponieważ potrafią one bezpiecznie „zakotwiczyć” się w bliskiej relacji i same dla drugiej osoby stanowić taką kotwicę – kogoś osadzonego w rzeczywistości „tu i teraz”, nie dystansującego się, ale także nie przytłaczającego.

Unikający styl przywiązania

Unikający styl przywiązania rozwija się, gdy opiekunowie są niedostępni emocjonalnie, odrzucają potrzeby dziecka lub reagują na nie w sposób niespójny. Dzieci te uczą się tłumić swoje potrzeby emocjonalne i polegać głównie na sobie.

Osoby dorosłe z unikającym stylem przywiązania często:

Cenią sobie niezależność i samowystarczalność
Mają trudności z okazywaniem emocji i budowaniem bliskości
Wycofują się emocjonalnie, gdy ktoś próbuje zbliżyć się do nich zbyt mocno
Unikają intymności w związkach
Mają trudności z zaufaniem partnerom

Stan Tatkin określił ten styl jako WYSPĘ – osoby te boją się wtargnięcia w ich przestrzeń, „zalania” zbyt dużą intymnością, obawiają się zranienia pod wpływem krytyki czy obwiniania.

Lękowo-ambiwalentny styl przywiązania

Lękowo-ambiwalentny styl przywiązania powstaje, gdy opiekunowie reagują na potrzeby dziecka w sposób nieprzewidywalny – czasem są dostępni i wspierający, a innym razem nieobecni lub niewrażliwi. Dzieci te nie wiedzą, czego mogą oczekiwać od opiekuna, co prowadzi do niepewności i lęku w relacji.

W dorosłości osoby z lękowo-ambiwalentnym stylem przywiązania:

Charakteryzują się silną potrzebą bliskości, ale jednocześnie lękiem przed odrzuceniem
Są często nadmiernie zależne od partnera
Poszukują stałego zapewnienia o miłości i zaangażowaniu
Martwią się, że partner je opuści
Reagują silnym niepokojem na separację lub sygnały interpretowane jako odrzucenie

Ten styl przywiązania Tatkin nazwał FALĄ, ponieważ osoby te „falują” – oddalają się i zbliżają, czasem „zalewają” swoimi emocjami, oczekiwaniami i pretensjami, a innym razem się wycofują.

Zdezorganizowany styl przywiązania

Zdezorganizowany styl przywiązania, dodany później do klasyfikacji, rozwija się najczęściej u dzieci, które doświadczyły traumy, traumy złożonej (zaniedbania lub przemocy ze strony opiekunów). Dla tych dzieci opiekun jest jednocześnie źródłem bezpieczeństwa i źródłem zagrożenia, co prowadzi do wewnętrznego konfliktu i braku spójnej strategii przywiązania.

Dorosłe osoby ze zdezorganizowanym stylem przywiązania często:

Wykazują nieprzewidywalne zachowania w relacjach
Naprzemiennie dążą do bliskości i ją odrzucają
Mają problemy z regulacją emocji
Trudno im zaufać innym
Mogą angażować się w destrukcyjne wzorce relacji

Wpływ stylów przywiązania na związki romantyczne

Styl przywiązania odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu naszych relacji romantycznych. Badania potwierdzają, że im bardziej partnerzy są przywiązani do siebie w sposób bezpieczny, tym bardziej pozytywnie odbierają swój związek. Osoby o bezpiecznym stylu przywiązania czerpią większą satysfakcję z bycia razem, rzadziej się kłócą, potrafią wysłuchać siebie nawzajem, wyjaśniać nieporozumienia, dzielić się emocjami i rozmawiać nie tylko o codziennych sprawach, ale też na intymne tematy.

Z kolei osoby wykazujące pozabezpieczne typy przywiązania (lękowo-ambiwalentny lub unikowy) są znacząco mniej zadowolone ze związku. Nie daje on im tak dużej satysfakcji, a w ich wzajemnej komunikacji brakuje szczerego i otwartego przekazywania informacji. To zaś ułatwia powstawanie konfliktów, a jednocześnie utrudnia ich rozwiązywanie.

Interesujące jest również to, jak różne style przywiązania wchodzą w interakcje w związkach. Osoby o lękowo-ambiwalentnym stylu przywiązania często podświadomie przyciągają osoby o unikającym stylu. Styl lękowy szuka przyciągania i odrzucania, szuka fascynacji i chemii. Dla takich osób wyzwaniem jest styl unikający i podświadomie szukają właśnie takich emocji. Niestety, taka kombinacja często prowadzi do niezadowolenia obu stron i powtarzających się konfliktów.

Style przywiązania a inne sfery życia

Styl przywiązania przejawia się nie tylko w związkach partnerskich, ale również w relacjach koleżeńskich, biznesowych i zawodowych. Ma też powiązanie z reakcją na stres, sytuacje kryzysowe, a nawet z pracoholizmem.

Badania Hazana i Shavera z 1990 roku wykazały, że w zależności od ukształtowanego w dzieciństwie stylu przywiązania, człowiek przejawia odmienne zaangażowanie w pracę. Tylko osoby z bezpiecznym stylem przywiązania wypracowały zdrowe zaangażowanie w pracę bez znamion patologii. Tam, gdzie występuje nadmierne zaangażowanie w pracę (pracoholizm), często mamy do czynienia z pozabezpiecznym stylem przywiązania.

Czy można zmienić swój styl przywiązania?

Dobre wieści są takie, że style przywiązania, choć kształtują się we wczesnym dzieciństwie, nie są nieodwracalnie ustalone. Warto zauważyć, że styl przywiązania skonsolidowany już we wczesnym dzieciństwie ma wpływ na funkcjonowanie człowieka w życiu dorosłym, przez całe dalsze życie. Stanowi swego rodzaju matrycę, według której budowane są przyszłe relacje międzyludzkie. Niemniej, da się zmienić własny typ przywiązania, chociaż wymaga to wiele pracy oraz długotrwałych, bliskich kontaktów interpersonalnych stanowiących doświadczenia korekcyjne.

Również można zauważyć, że w ramach swojego stylu przywiązania w relacji z jedną osobą mamy bardziej tendencje unikowe, a z inną być może bardziej lękowo-ambiwalentne, co pokazuje, że styl przywiązania zmienia się wraz ze zmianą środowiska.

Związek romantyczny lub związki romantyczne są drugą szansą na to, żeby uratować się w życiu emocjonalnym. Psychoterapia, szczególnie podejścia zorientowane na przywiązaniu, takie jak terapia oparta na mentalizacji (MBT) czy terapia skoncentrowana na emocjach (EFT), może pomóc w przepracowaniu wczesnych doświadczeń i rozwinięciu bezpieczniejszego stylu przywiązania.

Inspiracja do pracy nad stylem przywiązania

Jeśli rozpoznajesz u siebie cechy pozabezpiecznego stylu przywiązania i chciałbyś pracować nad zmianą, oto kilka praktycznych wskazówek:

Zwiększ samoświadomość – Pierwszy krok to zrozumienie własnego stylu przywiązania i tego, jak wpływa on na twoje relacje.
Praktykuj uważność (mindfulness) – Pomoże ci rozpoznawać swoje wzorce myślenia, emocje i reakcje w relacjach.
Szukaj bezpiecznych relacji – Otaczaj się ludźmi, którzy są konsekwentni, wrażliwi i responsywni.
Pracuj nad komunikacją – Ucz się wyrażać swoje potrzeby i emocje w sposób otwarty i asertywny.
Rozważ psychoterapię – Profesjonalna pomoc może być nieoceniona w procesie zmiany stylu przywiązania.

Diagnoza własnego stylu przywiązania

Rozpoznanie własnego stylu przywiązania to pierwszy krok do lepszego zrozumienia siebie i swoich relacji. Warto zastanowić się nad następującymi pytaniami:

Jak reagujesz na bliskość w związkach? Czy jest ona dla ciebie komfortowa, czy może wywołuje lęk? Zwykle gonisz, czy zwykle uciekasz? A może jest to chaotyczne, raz tak, a raz tak?
Co czujesz, gdy partner potrzebuje czasu dla siebie albo dla przyjaciela / przyjaciółki? Czy wywołuje to w tobie niepokój?
Jak radzisz sobie z konfliktami w relacjach? Czy konfrontujesz problemy, czy raczej się wycofujesz?
Czy łatwo ufasz innym ludziom?
Jak reagujesz na rozstania lub odrzucenie?

Do badania stylu przywiązania stosuje się różne narzędzia, takie jak Kwestionariusz Stylów Przywiązaniowych M. Plopy, Kwestionariusz Stosunków Partnerskich Kurta Hahlwega czy Kwestionariusz Stylów Przywiązaniowych (ECR-R).

Style przywiązania, kształtujące się we wczesnym dzieciństwie, mają ogromny wpływ na nasze funkcjonowanie w dorosłym życiu, szczególnie w kontekście bliskich relacji interpersonalnych. Teoria przywiązania wyróżnia cztery główne style: bezpieczny, unikający, lękowo-ambiwalentny i zdezorganizowany.

Osoby o bezpiecznym stylu przywiązania zazwyczaj tworzą zdrowe, satysfakcjonujące relacje, cechujące się równowagą między bliskością a autonomią. Z kolei osoby o pozabezpiecznych stylach przywiązania często doświadczają trudności w związkach, wynikających z lęku przed bliskością, lęku przed odrzuceniem lub kombinacji obu tych czynników.

Na szczęście style przywiązania nie są wyryte w kamieniu. Zmiana jest możliwa poprzez nowe, korygujące doświadczenia relacyjne, które mogą mieć miejsce w ramach psychoterapii lub w długotrwałych, zdrowych relacjach z innymi.

Zrozumienie własnego stylu przywiązania może być pierwszym krokiem do budowania zdrowszych, bardziej satysfakcjonujących relacji i ogólnie lepszej jakości życia. Niezależnie od twojego dotychczasowego doświadczenia, zawsze istnieje możliwość zmiany i rozwoju w kierunku bezpieczniejszego stylu przywiązania i bardziej satysfakcjonujących, autentycznych relacji z innymi.

Style Przywiązania – Klucz do Zrozumienia Naszych Relacji i Związków